A. Süheyl Ünver
Hekim, sanat ve tıp tarihçisi; şair ve yazar, hat, tezhip ve minyatür sanatçısı (D. 17 Şubat 1898, İstanbul - Ö. 14 Şubat 1986, İstanbul). Tam adı Ahmet Süheyl Ünver’dir. Kimi yazılarında Elif Sin imzasını da kullandı. Muhaberât-ı Umumiye Müdürü ve ulemadan Tırnovalı Mustafa Enver Bey’in oğlu, ünlü hattat Mehmet Şevki Efendi’nin torunudur. Menbaülirfan Rüşdiyesi ve Mercan İdadisi (Lisesi)’nde bitirdikten sonra, 1915 yılında girdiği Mekteb-i Tıbbiye-i Şahane (Askeri Tip Fakültesi)’den, ailevi sorunları nedeniyle, bir süre sonra ayrıldı. Darülfünun Mekteb-i Tıbbiye-i Mülkiye (İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi)’ni 1921 yılında bitirdi. Öğrencilik yıllarında tıp öğreniminin yanı sıra güzel sanatlarla ilgilendi. 1916-23 yılları arasında Medresetü’l Hattatîn’de ebru, tezhip, minyatür ve hat (güzel yazı) sanatı öğrendi. Ressam Hoca Ali Rıza’dan özel karakalem ve suluboya, ayrıca Yeniköylü Nuri, İsmail Hakkı Altunbezer ve Tahirzade Hüseyin efendilerden de hat, tezhip ve minyatür dersleri aldı. 1921-23 yıllarında Yenibahçe’de Gureba-yı Müslimin Hastanesi Cildiye Kliniği’ne devam ederek deri ve frengi hastalıkları üzerine ihtisas yaptı. Ancak iç hastalıkları uzmanı olmak istediğinden, buradan Haseki Hastanesi dahiliye asistanlığına geçti. Burada Prof. Akil Muhtar’ın (Özden) öğrencisi oldu.
Dr. Ahmet Süheyl, 1925’te Mekteb-i Sanayi’de (sonradan Sultanahmet Endüstri Meslek Lisesi) dersler verdi. 1927’de Paris’e giderek iç hastalıkları uzmanlığı öğrenimini tamamladı. Paris’te kaldığı iki yıl içinde Millî Kütüphane’deki Osmanlı minyatürleri ve Selçuklu tıbbıyla ilgili kaynakları inceledi. Paris’te kaldığı iki yıl içerisinde yüksek lisansını tamamlayan A. Süheyl, 1929’da Türkiye’ye döndü. Kısa bir süre sonra Viyana’ya gitti ve orada Dr. Luger’in yanında çalıştı.
Süheyl Hoca, 1930 yılında İstanbul Darülfünun’u (Üniversitesi) Tıp Fakültesi’nde müderris (hoca) muavinliğine getirildi. 1933 Üniversite Reformu’ndan sonra İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Tıp Tarihi Enstitüsü’nü kurdu ve bu bölümün başkanı oldu. Bu dönemde Tıp Fakültesi’nde tıbbi deontoloji (etik kuralları inceleyen bilim dalı)dersleri verdi. 1936 yılında Topkapı Sarayı’ndaki nakışhaneyi düzenleyerek buralarda yıllarca tezhip ve minyatür dersleri verdi. 1939’da profesörlüğe, 1949’da ordinaryüs profesörlüğe yükseldi. 1936-55 yılları arasında bir yandan Güzel Sanatlar Akademisi’nde (sonradan Mimar Sinan Üniversitesi) Türk minyatür ve süsleme sanatları dersleri verirken, bir yandan da Topkapı Sarayı Müzesi’nde aynı konuda özel kurslar düzenleyerek öğrenci yetiştirdi.
Prof. Ünver, Avrupa ve Amerika’da tıp tarihi araştırmaları yaparken Türk süsleme sanatı sergileri de açtı. Sanat seminerlerini, 1957 yılından itibaren, mensubu olduğu İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde, kurucusu olduğu Tıp Tarihi ve Deontoloji Enstitüsü’nde, 1967 yılından itibaren Cerrahpaşa Tıp Fakültesi’nde kurucusu olduğu Tıp Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı kürsüsünde sürdürdü. Yönetimini üstlendiği Tıp Tarihi ve Deontoloji Enstitüsü’nde, bağış yoluyla topladığı yazma ve basma kitaplarla, Türkiye’nin alanında en kapsamlı tıp kütüphanesini oluşturdu. Hekimler, bilim adamları, tarihçiler, edebiyatçılar ve sanatçılar ile ailelerinin bağışladığı belgelerle bir belgelik kurdu. Bu belgeliği, otobüs biletlerine varıncaya kadar, insan yaşamı ile ilgili her türlü malzeme ile zenginleştirdi. Katıldığı uluslararası tıp tarihi kongrelerinde Türk tıp tarihinin çeşitli yönlerini tanıttı.
A. Süheyl Ünver, 1939’da Türk Tarih Kurumu’nun kuruluşunda görev almıştı Türk tıp tarihini “Selçuklu Tıbbı” ve “Osmanlı Tıbbı” olarak iki ana başlık altında inceledi. O dönemlerdeki hastalıkların sağaltım (tedavi) yöntemleri ile birlikte medrese ve hastane binalarının yapı ve bezeme özelliklerini araştırdı. Sanat tarihçisi olarak minyatür, hat, ebru gibi Türk geleneksel sanatlarını ve bu sanatların ustalarını inceleyerek bunlarla ilgili bilgiler veren çok sayıda eser yazdı. 1920’lerden başlayarak Türk tarihi araştırmaları da yaptı. Tarihsel yapılardan hat ve nakışa kadar çeşitli alanlarda bilgi toplamış, kroki ve resimler çizmişti. Derlediği bilgilerle bir belgelik oluşturdu, bu bilgileri yayımladığı kitap ve makalelerde kaynak olarak kullandı. Okuduğu, gördüğü, işittiği her yararlı bilgiyi defterlere geçirirdi. Hazırladığı bin beş yüze yakın defterdeki bilgilerle bir dönemin toplumsal ve kültürel yapısını yansıtarak Türk kültür tarihi içinde kendine önemli bir yer oluşturdu.
Prof. Ünver, 1973 yılında emekliye ayrıldıktan sonra özel belgeliğindeki kitap ve notlarının bir bölümünü Süleymaniye Kütüphanesi, Türk Tarih Kurumu ve Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıp Tarihi Enstitüsü’ne, astronomi ile ilgili kimi malzemeyi Kandilli Rasathanesi Müzesi’ne bağışladı. 1981’de 1. Uluslararası Türk-İslâm Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi’nde Üstün Hizmet Beratı, Türk Millî Kültür Vakfı Türk Millî Kültürüne Hizmet Şeref Armağanı ile 1985’te Kültür Bakanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülünü almıştı. Cumhuriyet Türkiye’sinde klasik sanatların yeniden doğuşunu sağlayan kişilerden biridir. İstanbul-Ümraniye’de adına bir kütüphane kurulmuştur.
Prof. Süheyl Ünver, Türk geleneksel sanatının her dalının önce tarihi üzerine araştırmalar yaparak bu alanlarda eserler verdi. Sanat, bilim ve tıp tarihi konularında iki binden fazla yayını, bunların arasında Divan edebiyatı tarzında yazdığı şiirlerini topladığı bir de Divan’ı vardır. Arapça, Farsça, Fransızca biliyor; ney çalıyor; ebru, tezhip, minyatür ve hat sanatıyla uğraşıyor; Türk kültürünün bütün yönleriyle ilgileniyordu.
“Süheyl Ünver ayrıca iyi bir hekim, büyük bir tıp tarihçisi, ressam ve kültür adamıydı. Bu çok yönlü insanın en önemli özelliği ise, artık pek rastlanmayan, zarif ve kibar bir İstanbul Efendisi olmasıydı. Yaygın bir merak ve ilgi sahibi olan Süheyl Ünver’in bizlere bıraktığı her şeyde bu ince kişiliğinin izlerini görmek mümkündür. (...) Bütün ömrünü çalışarak geçirmesi, devraldığı kültür mirasına eklediklerini gelecek nesillere bırakmak amacına yönelikti.” (Nuran Yıldırım)
BAŞLICA ESERLERİ:
Divan (?), Sanayi Hıfzıssıhası (1925), Uygur Hekimliği (1936), İslam Tababetinde Türk Hekimlerinin Mevkii ve İbni Sina’nın Türklüğü (1937), Anadolu Beylikleri ve Tıp Tarihimiz (1938), Yılan Remzi ve Selçuklular Tababeti (1939), Mahya Hakkında Araştırmalar (1940), Selçuklular Döneminde Tıp (1940), İlim ve Sanat Bakımından Fatih Devri Albümü (1943), Türk Göz Hekimliği Tarihine Ait Notlar (1946), Ressam Nigârî (1946), Fatih Külliyesi ve Zamanı İlim Hayatı (1946), Hattat Ahmet Karahisarî ve Ali Kuşçî (1948), Ressam Nakşî Hayatı ve Eserleri (1948), Ressam Levnî Hayatı ve Eserleri (1948), Kapılarda Türk Tezyinatı Örnekleri (1948), Müzehhip Karamanî (1951), Hattat Ahmed Karahisarî (1964), 56 Türk Motifi (1967), Kahvehanelerimiz ve Eşyası (1967), İstanbul Rasathanesi (1972), İnce Oyma Sanatı (1980), İstanbul Risaleleri (5 cilt, 1995-96).
KAYNAKÇA: Osman Nuri Ergin / Dr. A. Süheyl Ünver Bibliyografyası (1941), İbrahim Alaeddin Gövsa / Türk Meşhurları (1946), Ünver, Süheyl (Ana Britannica, c. 31, 1986), Erguvanlar ve Boğaziçi (Babıalide Sabah, 12 Mayıs 1966), Türkiye Ansiklopedisi (1974, c. 4, s. 1399), Nuran Yıldırım / Bir İstanbul Efendisi (Yeni Yüzyıl, 14.2.1986), Gülben Mesara / A. Süheyl Ünver Bibliyografyası (1998), Mehmet Nuri Yardım / Edebiyatımızın Güleryüzü (2002), Nail Tan-Özdemir Tan / Gurur Kaynağımız Kastamonulular II (2004), İhsan Işık / Yazarlar Sözlüğü (1990, 1998) - Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi (2001, 2004) – Encyclopedia of Turkish Authors (2005) - Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2006, gen. 2. bas. 2007) – Ünlü Bilim Adamları (Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi, C. 2, 2013) - Encyclopedia of Turkey’s Famous People (2013).
