Kurt İsmail Paşa

Osmanlı devlet adamı (D. 1818, Kars - Ö. 22 Şubat 1897, Üsküdar / İstanbul). Kars beylerinden ve hanedanından Şerif Beyin oğludur. İlk memuriyetini 1833’te Kars Sancağı’na bağlı Şüregel’in ayanı (asker ve vergi toplayan görevli) olarak yaptı. 1841’de İran, 1853’te Kırım Savaşları’na katıldı. 1863’te aşiretlerin iskânı için kurulmuş olan Fırka-i Islahiyye’de görev yaparak başarılar kazandı.

İsmail Hakkı Paşa, 1868 yılından 1875 yılına kadar (7 yı 9 ay) Diyarbakır Valiliği görevinde bulunduğu sürede çok büyük hizmetlerde yapmıştır. Diyarbakır’da bir basımevi kurarak, vilâyetin resmî gazetesi olan “Diyarbekir Gazetesi”ni çıkarmaya başlamış, ayrıca her yıl salname (yıllık) yayımlamıştır. Eğitim alanında da önemli bir hizmet olarak ıslahhaneyi (kimsesiz çocuklar bakım evi) açmış, bu kurum sayesinde sahipsiz çocukların eğitilerek meslek sahibi olmaları sağlanmıştır. Ayrıca birçok yeni sıbyan mektebi (ilkokul) ve rüşdiye (ortaokul) açarak, Diyarbakır’da eğitim görmüş insan sayısını artırılmıştır.

İsmail Hakkı Paşa, Diyarbakır’ın alt yapı çalışmalarına da çok büyük önem vermiş, diğer vilayetlerle bağlantıyı sağlayan eski yolları onarttığı gibi, yeni yollar da yaptırmıştır. Yeni su kanalları açtırarak, tarımsal alanlardan fazla ürün alınmasını sağladı. Güvenlik açısından da Diyarbakır’da gösterdiği en büyük başarısı, göçebe aşiretlerin ıslah ve iskân edilmesidir. Devletin otoritesini tanımayan bu aşiretlerin iskânı ile Diyarbakır güvenli bir kent olmuştur… Ayrıca; Diyarbakır Dağkapı dışındaki kışlaları, hükümet konağını, kendi adını taşıyan camiyi, evrak mahzenini, iki büyük havuzu, zaptiye koğuşu ile dairesini, ahırı, Burçlu Hapishanesi’ni, polis odasını, Gureba Hastanesi’ni, Debbağhane (deri tabaklanan fabrika)!yi; ayrıca 21 dükkan, bir kahvehane, bir fırın yaptırdı. Diyarbakır surları dışında, Harput yolu üzerinde, Seyrantepe semtinde bulunan camiyi kardeşi Meded Bey adına 1869-75 yıllarında  yaptırmıştır.  

Kurt İsmail Paşa, Diyarbakır Valiliğinden sonra l876’da Erzurum Valiliğine atanmış olan İsmail Hakkı Paşa, 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı’na katılmıştır. Savaştan sonra İstanbul’a çağrılmış ve burada da önemli görevlerde bulunmuştur. İsmail Hakkı Paşa, 22 Şubat 1897 tarihinde İstanbul-Üsküdar’da vefat etmiştir.

 HAKKINDA: Prof. Dr. Orhan Cezmi Tuncer / Diyarbakır Camileri (Diyarbakır: Müze Şehir. Ed. Dr. Ş. Beysanoğlu - M. S. Koz - E. N. İşli, İstanbul 1999), Oktay Karaman / Hatunoğlu Kurt İsmail Hakkı Paşa’nın Diyarbekir Valiliği, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum 1999), Abdülgani Fahri Bulduk / Diyarbakır Valileri (Yay. Haz: Eyyüp Tanriverdi - Ahmet Taşğın, Ankara 2007).