Burhan Toprak
Sanat tarihçisi, edebiyat araştırmacısı, çevirmen (D.1906, Demirci / Manisa - Ö. 16 Eylül 1967, İstanbul). Tam adı Burhan Ümid Toprak. Doktor Ali Rıza Bey’in oğlu, Mareşal Fevzi Çakmak’ın damadıdır. İzmir’deki Fransız ve Amerikan okullarında okudu. İzmir Erkek Lisesini (Atatürk Lisesi) bitirdikten sonra öğrenim için Fransa’ya gitti. 1929’da Paris Sorbonne Üniversitesi Felsefe Bölümünü bitirerek yurda döndü. 1930’dan itibaren Sanayi-i Nefise Mektebinde (İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisi) uzun yıllar sanat tarihi öğretmenliği yaptı. Okulun müdürü ressam Namık İsmail’in 1936 yılında ölümü üzerine müdürlüğe atandı. Aynı Güzel Sanatlar Akademisinde Türk Tezyinî Sanatları Bölümünün açılmasına öncülük etti.
Yöneticiliği döneminde ayrıca Léopold Lévy, Louis Sue Rudolf Belling, Bruno Tout gibi yabancı uzmanlar aracılığıyla Akademi’nin eğitim ve öğretim yöntemlerini yenileme çalışmaları yaptırdı. Akademi’de 1948 yılında çıkan yangından sonra müdürlükten ayrıldı, ancak ders vermeyi sürdürdü. Üç yıl kadar Millî Eğitim Bakanlığı müfettişliği görevinde bulundu. 1949-50 yılları arasında MEB Talim ve Terbiye Kurulu üyeliği yaptı.
Edebiyat ve sanat tarihimizin önemli adlarından olan Burhan Toprak, André Gide’in ünlü eseri Dar Kapı’yı Türkçeye ilk çeviren kişi olduğu gibi, Yunus Emre Divanı’nı toplayıp yayımlamış olması ve Ballar Balını Buldum adlı önemli eseriyle haklı ve büyük bir ün sahibi oldu. Türk şiirinde “Yunus Tarzı” denilen bir değer ölçüsünün kullanılmasına yol açtı. Yunus Emre üzerine, bilinen kaynakların da değerlendirildiği ilk bilimsel inceleme Fuad Köprülü tarafından yapılmıştı (İlk Mutasavvıflar, 1919). Taşbasması ilk yayımı 1885’te gerçekleşen Yunus Emre Divanı, yeni harflerle önce Burhan Toprak tarafından üç cilt olarak yayımlandı (ilk iki cilt Burhan Ümit imzasıyla) 1933’te yayımlandı. Eserin Risale-i Nushiyye ile Niyazi-i Mısri’nin ve Bursalı İsmail Hakkı’nın incelemelerini içeren üçüncü cildi ise 1934’te yayımlandı. Burhan Toprak’ın bu eserinde “Yunus Emre’yi bulmadan önce Türk edebiyatının havasında bunalıyordum” diye başlayan “Başlangıç” başlıklı nefis bir makalesi vardır.
Burhan Toprak, tasavvufa ilgi duyarak dönemindeki tasavvuf çevreleriyle sık sık sohbetlere katılıyordu. Kaynaklar, sık görüştüğü kişiler arasında Kenan Rıfai, Nezihe Araz, Münevver Ayaşlı, Ahmet Adnan Saygun, Ekrem Hakkı Ayverdi, Sâmiha Ayverdi, Sevgi Çağıl, Dr. Bedri Ruhselman’ı; ayrıca edebiyatçılardan Abdülbaki Gölpınarlı ile Ahmet Kutsi Tecer’in adlarını anmaktadır.
ESERLERİ:
ARAŞTIRMA-İNCELEME: Yunus Emre Divanı (3. cilt, Risale-i Nushiyye ve Bursalı İsmail Hakkı ile Niyazi-i Mısri’nin Şerhleri,1934; yeni baskılar 1972, 1982), Sanat Şaheserleri - Rönesans’tan Bugüne Kadar (3 cilt, Louis Hourticq ile, 1940-41, 4.bas. 1958), Sanat Tarihi (1960).
DENEME: Ballar Balını Buldum (1940).
ÇEVİRİ: Dar Kapı (Andre Gide’den, 1909’da çıkan La Porte étroite adlı eseri, 1931), De Profundis (Oscar Wilde’dan, 1935), Düşünceler ve Sohbetler (Epiktetos’tan, 1937), İslâm Sanatları (Gaston Migeon’dan, 1943), Doksanüç İhtilali (Victor Hugo’dan, yeni bas. 1994), Eşsiz Hikâyeler - Cezaevi Anıları (Oskar Wilde’den, başta A.Gide’in Wilde ile ilgili hatıraları ve Wilde’ın cezaevinden yolladığı dört mektup), Estetik (Charles Lalo’dan), Din ve Sanat (L.Massignon - F.Maurlac - B. Groedhuysen - Monthelant - Suares’ten), İslâm Sanatları (G. Migeon’dan).
KAYNAK: Burhan Toprak / Yunus Emre -Yunus Emre Divanı, 1972), Türk Ansiklopedisi, Münevver Ayaşlı / İşittiklerim, Gördüklerim ve Bildiklerim (1973), Toprak, Burhan Ümit (Büyük Larousse, cilt: 19, s. 11633, 1986), İhsan Işık / Resimli ve Metin Örnekli Türkiye Edebiyatçılar ve Kültür Adamları Ansiklopedisi (2. bas., 2009).
